Posted by Rachel Dolhun, MD, October 14, 2016 on Foxfeed Blog.
Vertaald door Liesbeth Aerts.
Cognitieve problemen, zoals geheugenstoornissen of problemen met denken en taal, zijn een soort van niet-motorische symptomen die gepaard kunnen gaan met Parkinson. Cognitieve stoornissen kunnen in iedere fase van de ziekte voorkomen en variëren sterk van persoon tot persoon. Sommige mensen ervaren helemaal geen problemen; bij anderen zijn er subtiele veranderingen op te merken tijdens gespecialiseerde testen. Dan zijn er ook patiënten die milde maar soms vervelende veranderingen ervaren, en sommigen zullen te maken krijgen met ernstigere problemen die een impact hebben op het dagelijks leven.
Cognitieve problemen bij Parkinson tasten vooral de zogenaamde ‘executieve functie’ van onze hersenen aan, wat kan leiden tot moeilijkheden bij:
- Multitasken
- Plannen en organiseren
- Probleemoplossend denken
Regelmatig zijn er ook concentratieproblemen of is het moeilijk om gedachten te verwerken of op woorden te komen.
Omgaan met milde cognitieve problemen
Wanneer cognitieve problemen ernstiger zijn dan wat normaal is voor iemand’s leeftijd, maar niet zo erg dat ze een probleem vormen in het dagdagelijkse leven, dan kan dit te wijten zijn aan milde cognitieve problemen (‘mild cognitive impariment’ of MCI in het Engels). Deze niet-motorische symptomen komen voor bij bijna 1 op de 3 Parkinsonpatiënten. Mensen met MCI klagen bijvoorbeeld over verwardheid of vergeetachtigheid, of vergeten wat ze nu weer wilden zeggen tijdens een gesprek. Mensen in een veeleisende werkomgeving kunnen moeilijkheden ondervinden om zich te concentreren en het overzicht te bewaren over meerdere projecten.
Er is momenteel geen medicatie voorhanden om MCI te behandelen. Strategieën om ermee om te gaan kunnen helpen: notities maken, een kalender gebruiken, voorwerpen zoals sleutels steeds op dezelfde plaats bewaren, enz. Een arts zou cognitieve rehabilitatie kunnen aanbevelen. Hierbij gaat een therapeut met je aan de slag om je geheugen te trainen.
MCI kan mogelijk, maar zeker niet altijd, evolueren naar dementie.
Dementie diagnose en behandeling
Dementie is een achteruitgang van het geheugen, denkprocessen of taalvaardigheid die zo ernstig is dat ze voor problemen zorgt in het dagelijkse leven, bij het uitoefenen van een job en tijdens sociaal contact. Dementie die gepaard gaat met de ziekte van Parkinson (‘Parkinson’s Disease Dementia’ of PDD in het Engels) heeft vaak een impact op de hogervermelde executieve vaardigheden; visuele-ruimtelijke functie (inschatten waar objecten zijn), en in mindere mate, op het kortetermijngeheugen. Dementie kan ook motivatie, humeur en gedrag beïnvloeden en visuele hallucinaties (dingen zien die er niet zijn) of waanbeelden (valse, vaak paranoïde overtuigingen) veroorzaken. Als dementie voorkomt dan is het vaak in vergevorderde stadia van Parkinson.
Het kan moeilijk zijn om PDD te onderscheiden van Alzheimer (aangezien er ook geen speciale test voorhanden is), hoewel Alzheimer typisch meer specifiek geheugen problemen en verwarring veroorzaakt, en natuurlijk verder geen motorische symptomen zoals Parkinson heeft (hoewel ook bij Alzheimer in late stadia stijfheid en traagheid kan voorkomen). Wanneer dementie tegelijkertijd of binnen het jaar na de eerste motorische symptomen van Parkinson voorkomt, dan kan Lewy Body Dementie (LBD) de oorzaak zijn. LBD is een atypische vorm van parkinsonisme, en wordt gekenmerkt door dementie, de motorische symptomen van Parkinson, maar ook wisselingen in alertheid en visuele hallucinaties.
Medicatie kan de symptomen van dementia temperen. Exelon (rivastigmine) is goedgekeurd voor de behandeling van milde tot gematigde PDD. Het is werkzaam door het enzym te blokkeren dat acetylcholine afbreekt. Acetylcholine is een chemische stof in de hersenen die een rol speelt bij cognitieve processen. Deze medicatie kan dus mogelijk cognitie bevorderen en gedragswijzigingen zoals agitatie of agressie temperen, wat mogelijk de nood voor een alternatieve woonsituatie zoals een woonzorgcentrum kan uitstellen. In bepaalde gevallen kan de arts andere medicatie voorschrijven die op dezelfde manier werkt, bijvoorbeeld Aricept (donepezil), wat gebruikt wordt voor Alzheimer dementie.
Wat veroorzaakt cognitieve symptomen?
De precieze oorzaak van cognitieve problemen en dementie bij Parkinson is niet gekend, maar het is wellicht te wijten aan een combinatie van chemische en structurele wijzigingen in de hersenen. Naast dopamine heeft Parkinson ook een effect op andere chemische stoffen – zoals acetylcholine, norepinephrine en serotonine – die een rol spelen bij cognitie, aandacht en humeur. Parkinson veroorzaakt ook afsterven van of veranderingen in hersencellen in de delen van de hersenen die instaan voor die functies.
Cognitieve problemen detecteren
De eerste stap om cognitieve stoornissen op te volgen is je arts laten weten dat je je hier zorgen over maakt. De veranderingen die je ervaart kunnen deel uitmaken van een normaal verouderingsproces, of veroorzaakt zijn door Parkinson of een ander medisch probleem, maar dit kan je enkel te weten komen als je erover begint. De arts zal nagaan of er stemmingswisselingen, zoals depressie of onrust, en slaapproblemen zijn, aangezien die een impact kunnen hebben op geheugen en een ander strategie voor evaluatie en management nodig hebben. De arts zal ook je voorgeschreven medicatie nagaan om uit te sluiten dat die bijdragen tot de problemen (anticholinergische medicatie en pijnstillers kunnen vaak geheugen en denkprocessen beïnvloeden).
Er zijn geen beeldvomingstechnieken of bloedonderzoeken die specifiek MCI of PDD kunnen detecteren, maar ze kunnen wel van pas komen om andere oorzaken uit te sluiten, zoals bijvoorbeeld schildklier problemen of een vitamine B12 tekort, die beiden ook cognitie beïnvloeden. Je arts kan gespecialiseerde geheugentesten –neuropsychologische evaluatie—voorschrijven om na te gaan welke problemen zich exact voordoen en als een ijkpunt voor veranderingen in de toekomst.
Je hersenen fit houden
Hoewel er geen specifieke behandeling of therapie is om cognitieve problemen te voorkomen is er wel van alles dat je kan doen om je hersenen fit te houden, bijvoorbeeld regelmatig bewegen en gezond eten. Sommige studies laten uitschijnen dat een actieve cognitieve levensstijl cognitieve achteruitgang kan vertragen. Oefen mentaal uitdagende taken zoals kruiswoordraadsels en puzzels, of leer een nieuwe taal spreken of een instrument spelen om je hersenen “actief” te houden. Ga naar samenkomsten waar je de namen van nieuwe mensen moet leren kennen en praat over de actualiteit. Dit heeft het bijkomende voordeel dat je sociaal actief blijft.
Huidig onderzoek naar cognitieve problemen en de ziekte van Parkinson
Onderzoekers proberen meer te leren over waarom cognitieve problemen zich voordoen bij Parkinson. Tegelijkertijd zoeken ze nieuwe manieren om voor de diagnose, opvolging en behandeling van dit soort problemen. Verschillende benadering, zoals aerobe training, fysiotherapie, medicatie en cognitieve rehabilitatie programma’s worden momenteel opgevolgd in grote studies om te bekijken of ze een effect hebben. Eén drug, die inwerkt op de serotonine huishouding, zoekt momenteel deelnemers voor een Fase II klinische studie, die ons een stap dichter brengt bij mogelijke oplossingen voor een onbeantwoorde nood bij de ziekte van Parkinson.